Mofimu

-

 

UTANGULIZI.

Mofimu

Kihore (2017), akimnukuu Kamusi San if u ya Isimu na Lugha (1990). Mofimu ni kipashio kidogo amilifu katika maumbo ya maneno. Kipashio kidogo kina maana ya umbo la neno au umbo katika neno ambalo haliwezi kugawika katika sehemu nyingine ndogo zaidi. Mfano mtu ni kipashio kidogo kabisa katika neno mtu ni 'm'.

Aidha kipashio kuwa amilifu maana yake ni kwamba kina kazi maalumu kisarufi kazi hizo zinaweza kuwa kubeba maana ya msingi katika neno au kiambishi kinachowakilisha dhana au kipashio cha kisarufi kwa mfano mtoto, 'M' ni mofimu yenye kazi ya kwanza kuonesha umoja, pili kubainisha kundi la nomino ambamo nomino hiyo imo wakati kipashio toto ni mofimu inayobeba maana ya msingi.

ALOMOFU.

Matinde, 2012. Alomofu ni maumbo mawili au zaidi yanayowakilisha mofimu moja na hutokea katika mazingira maalumu ya utokeaji. Kwa mfano mti, mchawi, mtoto, hizo ni alomofu, pia mwana, mwenge, mwangaza, muuguzi, muungano, muumba, hiyo ma, mwa na mu ni Alomofu zinazowakilisha mofimu kiambishi Mu katika mazingira tofauti ( Kihore, 2007).

MOFU.

Matinde, 2012, akimnukuu TUKI, 1990. Wanasema mofu ni kipashio cha isimu maumbo kiwakilishacho mofimu. Hivyo basi mofu ni kipashio cha kimuumbo au umbo ambalo huwakilisha mofimu, huweza kuandikwa au hata kuandikwa na linalitumiwa kuwakilisha maana fulani katika neno. Mofu ndio umbo ambalo hubeba mofimu. Mofu hubainishwa vizuri kwa kuzingatia maumbo ya maneno ya ndani badala ya maumbo ya nje. Hii kwa sababu maumbo ya nje yanaweza kuathiriwa na mifanyiko ya kifonolojia na kimofolojia ambayo inaweza kudondoa, kuchopeka au hata kuunganisha viambishi katika neno. Mofu huwakilishwa na ishara ya mabano {  }. Mfano

          Neno                  Mofu

           Mtu                   { m },  { tu }

           Analima            { a } { na } {lim } { a }.

Ubainisho wa mofimu katika lugha umetegemezwa katika dhana kwamba umbo la neno huweza kugawanyika katika vipande ( Kihore, 2007).

Seti, ni kundi la vifaa au vitu vya aina moja vinavyohusiana katika kukamilisha shughuli ( TUKI, 2014). Hivyo basi mofimu zilizosetiliwa katika mofu au alomofu ni kwamba kundi la vipashio vidogo amilifu katika maumbo ya maneno. Kimsingi kundi hilo la mofimu ( mofimu zilizosetiliwa ) huwa na uamilifu fulani katika maneno.

Kwakua, mofimu huweza kusetiliwa katika maumbo ya maumbo ya maneno hivyo pia huweza kugawika ( Kihore, 2007 ) anadai kuwa ubainisho wa mofimu katika lugha umetengenezwa katika dhana kwamba umbo la neno huweza kugawanyika katika vipande. Kwa kuzingatia maelezo hayo ya Kihore hivyo basi tunaweza kubaini mofimu zilizosetiwa katika mofu au alomofu za maneno kwa kugawanya maneno hayo katika vipashio vidogo zaidi vya kiuamilifu katika neno kama inavyojidhihirisha katika maneno yafuatayo:

( a) Mkono =  m- kono

Hili neno ni nomino

Hili neno lina mofimu mbili  m- kono

M - imetumika kuonyesha umoja

     - kubainisha kundi la nomino ambayo nomino hiyo imo. Nomino hii ipo kwenye kundi la  

       nomino U - I mfano Mkono umevunjika - mikono imevunjika.

Kono - hubeba maana ya msingi.

( b ) Ujana =  U - Jana

         Ujana - ni nomino dhahania kwa maana hufikirika tu hauwezi kushikika.

         Neno hili lina mofimu mbili   U - jana

       U - Ni mofimu tegemezi ambayo imesetiliwa katika mofu jina na kubadilisha kategoria ya neno kutoka kielezi cha wakati na kuwa nomino dhahania.

      Jana - maana ya msingi.

( c ) Uzeeni = u- zee - ni

           Ni kielelezo cha hali

           U - ni mofu inayoonesha hali ya kuzeeka

               - imetumika kubadilisha kundi la nomino ambayo nomino hiyo imo. Nomino hii ipo katika kundi la  U - U ( Matinde, 2012 ).

            Zee = hubeba maana ya msingi

            ni = mofu inayobadilisha neno kuwa kielezi.

(d ) Wachezaji = wa - chez - a - ji

              Ni nomino

   Wa - hudokeza nafsi ya tatu wingi yaani wao

   Chez - ni mzizi wa neno

     a - ni mofu tamati kijenzi cha shina

      ji - ni mofu tamati kijenzi cha maana

         - ni kiambishi cha nomino. Mofu tamati 'ji' huingiza dhana kama vile kurudiwarudiwa kwa tendo ( Kihore, 2007 ).

( e ) Anatupenda = a - na - tu - pend - a

          Ni kitenzi

            a - ni mofu ambayo hudokeza nafsi ya tatu umoja

            na - ni mofimu ambayo hudokeza njeo au wakati ( wakati uliopo endelevu )

             tu - ni mofimu ambayo hudokeza urejeshi wa mtenda yaani anayetupenda sisi

              pend - ni mzizi wa neno anatupenda

               a - mofimu tamati maana

( f ) Ogofya = ogo - fy - a

           Neno hili ni tendo au kitenzi

            Ogo - ni mofimu ambayo hubeba maana ya msingi

             fy - ni mofimu kiambishi cha utendeshi

              a - kiambishi tamati maana

( g ) Levya = le - vy - a

          Neno hili ni kitenzi

          le - mzizi wa neno

          vy - ni mofimu kiambishi ambayo hubeba dhana ya utendeshi

           a - ni mofimu kiambishi tamati

( h ) Vitabu = vi - tabu

             Ni nomino

              Vi - mofimu kiambishi cha wingi

                - hubainisha kundi la nomino ambalo nomino vitabu imo ( KI - VI )

                tabu - ni mofu ambayo hudokeza maana ya msingi ya neno

 

 

  

    HITIMISHO

Hivyo basi maneno haya yamesetiliwa kwa kuzingatia mofu na alomofu kwa kuzingatia uamilifu au kazi ya kila neno na kuligawanya neno katika vipande kuanzia kipashio kikubwa mpaka kipashio kidogo kabisa cha neno.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MAREJEREO.

Kihore, M. na Wenzake (2007). Sarufi\ Maumbo ya Kiswahili Sanifu ( SAMAKISA ) Sekondari na Vyuo. Dar es salaam: TUKI

Matinde, R. S. ( 2012 ). Dafina ya Lugha, Isimu na Nadharia: Kwa Sekondari, Vyuo vya Kati na             Vyuo Vikuu. Mwanza: Serengeti Educational Publishers ( T ) Ltd.

TUKI ( 2014 ). Kamusi ya Kiswahili Sanifu. Oxford University Press.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

International Law

-
    International Law The body of law that governs the legal relations between or among states or nations.To qualify as a subject under the traditional definition of international law, a state had to be sovereign: It needed a territory, a population, a government, and the ability to engage in diplomatic or foreign relations. States within the United States, provinces, and cantons were not considered subjects of international law, because they lacked the legal authority to engage in foreign relations. In addition, individuals did not fall within the definition of subjects that enjoyed rights and obligations under international law. so there are two types of international law which are public and private international law. Public International Law: Public International laws have been designed to examine the relationships between the countries and states and they govern the binding rules of the international community to avoid any dispute. Public International laws genera...
Read more
-
Image
 HARMORAPA   Since Artist Harmorapa has entered the music to start to be compared to an artist Harmonize, every time the rapper has been entered on the 'headline' wide and discussed by many artists the biggest in the country, others were pleased with his actions while others mocked him and see that he deserves to be a musician. He started as a joke has to be compared with the bright label WCB minor then starts to penetrate into the ears of love entertainment. We are referring here HarmoRapa  is predicted to major in music of bongo Fleva Time here. His first single not divide a passport is placed on the map and start to be known, though it did not properly market. This Time around HarmoRapa has come up with another hit in Town goes by the name "kiboko ya mabishoo" Many thought if Jokes but relatives had become serious now after signing a deal with a large imaging technology bongo Slides Visual less Mx Carter. Also contusion with producer p funk ...
Read more

KATIBA YA KIKUNDI

-
KATIBA YA VACK GROUP SEHEME YA 1. UTANGULIZI 1 JINA LA KIKUNDI VACK GROUP IBARA YA PILI: 2: TAFSIRI YA MANENO MBALIMBALI  2.1 Kikundi kina mkusanyikon wa watu 2.2 Wanachama wa kikundi wana mtazamo moja  2.3 Wanadhamira moja katika kujenga taifa IBARA YA 3. UTANGULIZI Wanachama wa kikundi cha VACK GROUP tumejipanga kufanya kazi kwa ushirikiano ili kufikia malengo yetu IBARA YA 4. KATIBA Katiba ni kanuni ya nchi au taasisi iliyopangwa kwa makubaliano maalumu yanayosimamia sheria kufuata miongozo yake bila kwenda kinyume.Kwenda kinyume cha hapo ni kosa. IBARA YA 5. JINA LA KIKUNDI Kikundi kinaitwa VACK GROUP  IBARA YA 6. LUGHA RASMI YA KIKUNDI Lugha rasmi ya kikundi ni Kiswahili na kingereza. IBARA YA 7. OFISI KUU Makao makuu ya kikundi yatakua ndani ya Mbinga mjini. IBARA YA 8. ENEO LA UTENDAJI WA KAZI  Itakuwa ndani ya wilaya ya mbinga IBARA YA 9. KANUNI ZA KIMAADILI  9.1 Kuheshimiana wenyewe kwa weny...
Read more